04 sep Folder NVvAKI: Urticaria

Oorzaken en behandeling van netelroos

Wat zijn urticaria?

Galbulten
Urticaria zijn verheven, rode vlekken op de huid met een centrale, bleke opheldering. Is er sprake van één bult of vlek, dan noemen we dat een galbult. Zijn er meerdere vlekken, dan spreken we van netelroos. De vlekken kunnen zo klein zijn als een speldenknop, maar ook enige centimeters groot. Verschillende galbulten kunnen vaak vervloeien tot één grote verheven rode plek wat er soms kan uitzien als een landkaart. Urticaria branden of jeuken altijd hevig en de huid voelt warm aan.

Galbulten ontstaan vaak snel binnen enkele minuten. Een galbult is op dezelfde plek nooit langer dan een dag aanwezig. Als urticaria meerder dagen aanwezig zijn dan verspringen ze steeds van plaats. Als de periode met urticaria korter dan 6 weken duurt dan spreekt men van acute urticaria en als de periode langer dan 6 weken duurt van chronische urticaria. Dit onderscheid is vooral van belang omdat acute urticaria vaak een andere oorzaak hebben dan chronische urticaria.

Zwellingen

Een deel van de patiënten met urticaria krijgt ook zwellingen, ook wel angio-oedeem geheten. Deze zwellingen treden vaak geleidelijker op in de loop van aantal uren en kunnen tot drie dagen aanwezig blijven. Angio-oedeem treedt met name op plaatsen waar de huid los verbonden is met de onderlaag. Het betreft de oogleden, de lippen, de tong, de geslachtsorganen, handen en voeten of de keel. Als de tong of keel gezwollen is dan kan ademhalen bemoeilijkt worden. Angio-oedeem zonder galbulten heeft meestal een andere oorzaak dan angio-oedeem met galbulten.

Er is daarom een aparte folder over angio-oedeem gemaakt.

Verschillende soorten urticaria

Acute urticaria

Acute urticaria kan het gevolg zijn van een allergische reactie. Een allergische oorzaak is pas waarschijnlijk als voldaan wordt aan de ABCD regel:

• Naast urticaria zijn er ook andere Allergische klachten zoals astma, braken of diarree of een bloeddruk daling.
• De reactie ontstaat na Blootststelling aan een geneesmiddel, een voedingsmiddel, of insectensteek.
• De reactie met urticaria treedt Consequent (altijd) op na contact met dezelfde stof.
• De urticaria treden Direct op binnen een uur na contact met de bewuste stof.

Acute urticaria door een allergische reactie duren doorgaans maximaal één dag en treden alleen op na blootstelling met de specifieke stof waarvoor de patiënt allergisch is.

Acute urticaria die meerdere dagen aanhouden maar niet langer dan 6 weken kunnen door een infectie uitgelokt worden. Sommige medicijnen hebben urticaria als bijwerking zoals bepaalde pijnstillers zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen of contrast wat gebruikt wordt voor maken van röntgenfoto’s. Tenslotte is er een grote groep patiënten die één of enkele keren in zijn leven urticaria heeft zonder dat er een oorzaak te vinden is.

Chronische urticaria

Als urticaria dagelijks of meerdere dagen van de week aanwezig zijn voor meer dan 6 weken lang dan spreekt men van chronische urticaria. Chronische urticaria worden zelden tot nooit veroorzaakt door een specifieke allergie. Patiënten met chronische urticaria kan men in 3 groepen onder verdelen: patiënten met chronische spontane urticaria, met chronische induceerbare urticaria en patiënten met een periodiek koortssyndroom.

De grootste groep patiënten heeft chronische spontane urticaria (CSU). Spontaan geeft aan dat de urticaria niet door een allergie of een andere prikkel uit te lokken zijn. CSU ontstaat meestal tussen het 20^e en 40^e levensjaar en twee derde van de patiënten is vrouw.

Onbekend is waarom de aandoening plotseling ontstaat en bij de meeste patiënten verdwijnt de aandoening ook weer spontaan. Bij ongeveer een vijfde deel (20%) van de patiënten gaat CSU al over na een half jaar maar sommige patiënten hebben nog steeds last na 10 jaar. De gemiddelde duur van de aandoening wordt geschat op 5 jaar.

Chronische induceerbare urticaria zijn urticaria die uitgelokt worden door verschillende uitwendige prikkels. ‘Induceerbaar’ betekent uitlokbaar. Zo zijn er patiënten die alleen urticaria krijgen bij krabben of wrijven van de huid, contact met koude, contact met warmte, langdurige druk op de huid, zonlicht, of na inspanning. Al deze vormen van urticaria hebben een aparte naam. Veel patiënten hebben zowel spontane urticaria als induceerbare urticaria.

Patiënten met chronische urticaria kunnen erg veel last hebben. Door de constante jeuk kunnen ze slecht slapen, overdag niet goed studeren of werken en last krijgen van prikkelbaarheid en sombere stemming. Gelukkig zijn er tegenwoordig diverse effectieve behandelmethoden voor chronische urticaria.

Tenslotte kunnen urticaria een symptoom zijn van periodieke koortssyndromen. Dit zijn zeldzame erfelijke aandoeningen waarbij mensen vaak sinds kinderleeftijd last hebben. Bijbehorende symptomen zijn spontane koorts en typisch niet-jeukende urticaria. Deze aandoeningen worden hier niet verder besproken.

Hoe ontstaan urticaria

Allergie

Urticaria worden veroorzaakt door stoffen die vrijkomen uit mestcellen. Mestcellen zijn witte bloedcellen die hun naam te danken hebben aan het feit dat ze er ‘vetgemest’ uitzien onder de microscoop. Ze zijn onder andere aanwezig in de huid, slijmvliezen en longen en bevatten blaasjes die boordevol zitten met stoffen als histamine. De mestcellen kunnen hun stoffen afgeven als gevolg van een allergische reactie, maar ook onder invloed van een groot aantal andere prikkels. Als de reactie dieper in de huid plaatsvindt, uit zich dat vooral als zwellingen (angio-oedeem). De stoffen die vrijkomen zorgen voor: Jeuk door prikkelingen van zenuwuiteinden in de huid; roodheid van de huid door verwijding van bloedvaten; plaatselijke zwelling door lekkage van vocht uit de bloedvaten.

Iedere persoon heeft verschillende soorten afweerstoffen om zich te verdedigen tegen infecties met bacteriën, virussen of parasieten. Bij een allergie heeft het afweersysteem ten onrechte afweerstoffen gemaakt tegen een onschuldige stof van buitenaf, bijvoorbeeld boompollen of pinda’s. Dit worden allergische afweerstoffen genoemd (in medische termen IgE). Allergische afweerstoffen binden aan het oppervlak van mestcellen. Als aan de andere kant van de allergische afweerstof een pinda eiwit bint dan stoot de mest cel zijn stoffen uit en kunnen urticaria ontstaan.

Uitlokbare urticaria

Mestcellen kunnen bij gevoelige patiënten ook hun stoffen uitstoten als de huid afkoelt of juist opwarmt of bij het krabben van de huid. Bij patiënten met spontane urticaria is er geen aanwijsbare prikkel die de urticaria uitlokt.

Spontane urticaria

Bij patiënten met chronische spontane urticaria heeft men kunnen aantonen dat zij allergische afweerstoffen hebben tegen lichaamseigen eiwitten afkomstig uit de huid en dus niet van buitenaf. Als deze eiwitten uit de huid vrijkomen dan binden zij aan de allergische afweerstoffen waarna mestcellen histamine en andere stoffen uitstoten. Patiënten zijn dus in feite allergisch voor zichzelf! Het is niet bekend hoe patiënten met CSU plotseling ‘allergisch’ worden voor lichaamseigen eiwitten en waarom het vaak vanzelf weer over gaat.

Bezoek aan de arts

Het verhaal wat de patiënt vertelt, is het belangrijkste instrument voor de arts om de aandoening chronische urticaria vast te stellen. Daarnaast is het belangrijk dat de arts de huidreactie zelf beoordeeld. Als de huidreactie met tussenpozen onverwacht optreedt dan kan het helpen om foto’s te maken. De arts zal navraag doen of u koorts had of ziek was ten tijde van de urticaria, welke geneesmiddelen u gebruikte en of de urticaria uitlokbaar zijn bijvoorbeeld door te krassen op de huid. Bij chronische urticaria wordt vaak eenmalig beperkt bloedonderzoek gedaan om na te gaan of er geen infectie is. Als andere symptomen van infectie, zoals koorts, ontbreken dan is het bloedonderzoek bijna altijd normaal.

Allergie testen hebben alleen zin als het verhaal past bij een allergie (ABCD regel). Als de galbulten uitlokbaar zijn door koude dan kan de huid gekoeld worden bijvoorbeeld met een ijsblokje en wordt gekeken of ter plekke een galbult ontstaat. Als galbulten uitlokbaar zijn door hardlopen dan kan een inspanningstest gepland worden.

Behandeling van urticaria

Acute urticaria

Acute urticaria hoeven niet altijd behandeld te worden omdat ze spontaan weer over gaan. Als de urticaria hevig en uitgebreid zijn dan kunnen tijdelijk tabletten ingenomen worden om de klachten te onderdrukken. De eerste keuze van behandeling van urticaria, ongeacht de oorzaak, zijn altijd zogenaamde antihistaminica tabletten. Deze medicijnen onderdrukken de effecten van histamine. Het is geen kuur waarmee de urticaria over gaan, maar wordt gebruikt om de hinderlijke jeuk te onderdrukken. Antihistaminica zijn onschuldige medicijnen met weinig bijwerkingen die bijvoorbeeld ook eenmaal per dag gebruikt worden bij hooikoorts. Om de jeuk en galbulten te onderdrukken is vaak een hogere dosis nodig en is het advies om tweemaal daags een antihistaminicum in te nemen. Soms is het nodig om vier tabletten per dag in te nemen. Vaak wordt ook wel het antihistaminicum clemastine (tavegyl ®) in tablet vorm voorgeschreven omdat men denkt dat dit sneller of sterker werkt. Dat is echter niet het geval en dit antihistaminicum heeft als bijwerking dat je er suf van wordt ook bij eenmaal daags gebruik. Als zelfs vier tabletten per dag niet voldoende helpen dan kan de arts een prednison kuur voorschrijven.

Chronische urticaria

De eerste stap van behandeling van chronische urticaria is twee maal daags een antihistaminicum. Als dit onvoldoende helpt dan is de volgende stap twee daags twee antihistaminica. De meeste patiënten verdagen vier antihistaminica goed maar sommige patiënten hebben wat last van sufheid bij deze hoge dosering. Dit wordt vaak minder na 1-2 weken gebruik. Aan de andere kant kan je ook suf worden van de urticaria als je slecht slaapt.

Als de maximale dosis antihistaminica niet helpt dan tijdelijk een prednison kuur voorgeschreven worden. Prednison zal nooit voor langdurig gebruik worden voorgeschreven omdat dit bij langdurig gebruik ernstige bijwerkingen geeft zoals botontkalking, dunne huid en verhoogde gevoeligheid voor infecties.

Behandeling met omalizumab (anti-IgE)

Sinds een aantal jaren is er een nieuw medicijn bijgekomen is wat gegeven kan worden als men nog last heeft van urticaria ondanks gebruik van vier tabletten per dag. Het betreft het medicijn omalizumab. Omalizumab is een eiwit dat bindt aan de allergische afweerstoffen waarna die afgebroken worden. Vaak werkt omalizumab ook bij patiënten, waarbij allergische afweerstoffen geen rol spelen in de oorzaak. Door het verdwijnen van allergische afweerstoffen uit het bloed worden mestcellen minder gevoelig voor allerlei prikkels. In alle gevallen is het gevolg is dat mestcellen geen histamine en andere stoffen uitstoten en de urticaria niet meer optreden.

Omalizumab werkt bij de meeste patiënten goed en heeft weinig bijwerkingen. Omalizumab is een medicijn wat één keer per vier weken onder de huid gespoten wordt. Bij een deel van de patiënten werkt het medicijn al na de eerste twee injecties. Bij een ander deel werkt het pas na de derde injectie. De meest voorkomende bijwerking is lichte hoofdpijn na de injectie. Een allergische reactie op omalizumab is zeldzaam, maar vanwege de kleine kans moet de patiënt een half uur in de wachtkamer van de polikliniek verblijven na elke injectie.

Omdat een patiënt spontaan over urticaria heen kan groeien, zal geprobeerd worden de tijdstuur tussen de toedieningen te verlengen met steeds een week zodra er tijdens de behandeling geen urticaria meer optreden.. Als de urticaria ook wegblijven na uitstellen van de injectie kan geprobeerd worden de omalizumab te stoppen. Het valt van te voren niet te voorspellen hoe lang iemand omalizumab nodig heeft. Er zijn geen schadelijke effecten aangetoond bij gebruik van omalizumab op de lange termijn.

De omalizumab injectie dient te worden uitgesteld als u een infectie heeft en wordt niet gegeven binnen een week na een vaccinatie. Neem in geval van twijfel contact op met uw behandelend arts om te voorkomen dat u voor niks naar het injectie spreekuur komt.

Als u zwanger bent of van plan te worden of borstvoeding geeft overleg dan altijd met de arts of u de genoemde medicijnen mag (door)gebruiken.

Contact

Heeft u nog vragen, dan kunt u contact opnemen met de afdeling Allergologie, ……
telefoon ….. (bereikbaar van 08.00 – 12.30 en 13.30 – 16.00 uur)

© NVvAKI, september 2019